قزوین - روستای خیارج

خیارج روستایی است جزء دهستان رامند بخش بوئین شهرستان قزوین. روستای تاریخی خیارج از توابع بخش رامند شهرستان بویین زهرا می‌باشد. این روستا در 49 درجه و 43 دقیقه طول جغرافیایی و 35 درجه و 48 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد. خیارج از جنوب به دانسفهان، از شمال به لوشکان، از شمال شرقی به قلعه هاشم خان و از غرب به روستای یار آباد (منطقه ییلاقی منسوب به پرویز یار افشار سناتور انتخابی شاه) و جعفر آباد منتهی می‌شود.

مردم روستای خیارج مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. ایشان به زبان تاتی صحبت می‌کنند.

پیشینه

وجود دریای خزر در شمال استان و دشت‌های منحصر به فرد قزوین را معبر لشکرکشی‌ها و مهاجرت‌های کرده‌است. بر اساس حفاری‌های انجام گرفته در تپه‌های تاریخی قره تپه، تپه زاغه و تپه قبرستان در روستای سگزآباد قدمت سکونت و شهر نشینی در این منطقه به شش هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. به دلیل سابقه مدنیت در این منطقه، بازمانده‌های تمدن نیز قابل توجه‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به وجود قوم تات و رایج بودن زبان تاتی در اقصی نقاط این استان اشاره نمود. از آن جا که زبان تاتی پیوندی عمیق با زبان پهلوی، اوستایی، آذری(نه ترکی) و... دارد، به جرئت می‌توان گفت قزوین و مردم آن از جمله قدیمی‌ترین نسل‌های مردمان ایرانی از نژاد آریایی دانست. از میان نژادهای موجود در قزوین از جمله کرد، لر، شاهسون، مراغی و تات، گروه اخیر از جمله اولین گروه‌های مهاجر آریایی در این منطقه هستند. در استان قزوین با وجود مشکلات عدیده در طول تاریخ هنوز هم چندین شهر و روستا به زبان تاتی تکلم می‌کنند که نشان پیوند عمیق آنان با این زبان می‌باشد. در این جا به معرفی یکی از این روستاها می‌پردازیم:

شاردن، جهانگرد معروف، در سیاحت نامه خود (ص 49) در توصیف خیارج می‌نوسید: «کیاره قصبه بزرگی می‌باشد و در وسط دشت زیبا و مصفّایی واقع شده‌است. در آن کاروان سرایی وجود ندارد، ولی در این قصبه 15 تا 20 خانه و باغچه? بزرگ وجود دارد که صاحبانش در آنها را به روی عابرین و واردین باز گذاشته‌اند و برای سکونت و استراحت مسافرین تخصیص داده‌اند و بسیار نظیف و تمیزتر از کاروان سراها می‌باشد. وسایل استراحت مسافرین در این منازل کاملا آماده و مهیا می‌باشد و خیلی خوب و عالی است، ولی توقف در آن‌ها برای عابرین بسیار گران تمام می‌شود.»

جغرافیا

ارتفاع متوسط روستا از سطح دریا 1280 متر است. از ارتفاعات روستا می‌توان به ارتفاعات رامند در 15 کیلومتری روستا اشاره کرد. رودخانه فصلی خررود در 10 کیلومتری روستا قرار دارد. این رودخانه از کوه‌های آق داغ(در آوج) و قیدار سرچشمه می‌گیرد. آب و هوای روستا آب و هوایی بین آب و هوای صحرایی و مدیترانه‌ای است و در کل معتدل به شمار می‌آید. جمعیت روستا به خاطر مهاجرت‌های گاه گاه اهالی هر چند سال یکبار دست خوش تغییر می‌شود و اکثر جوانان روستا برای کار در کارخانجات و یا کارگری به شهرهایی مثل قزوین، کرج و تهران می‌روند. شغل اکثر مردم کشاورزی است و محصول عمده? آنان گندم، جو، صیفی جات، علوفه، انگور و... می‌باشد. انگور مهم‌ترین محصول روستا است و باغستان‌های وسیع روستا قدمتی چند ده ساله دارند. دام‌پروری نیز در روستا مرسوم است و مردم گاو، گوسفند، بز و ماکیان نگهداری می‌کنند. امروزه چند واحد مرغ داری کوچک در روستا به فعالیت می‌پردازند.

از غذاهای محلی روستا می‌توان به بلغورَ آش(آش بلغور)، دویینه آش (آش دوغ)، پُرشیکَه(آش اُماج)، انجیمک، مارجیمک اشاره کرد. زنان روستا نیز برای شب‌های طولانی زمستان و شب نشینی‌ها خوراکی‌هایی از قبیل، باسلق، شیرمال محلی، گندم بو داده و... آماده می‌کنند. روستا از طریق جاده‌های بویین زهرا - زنجان و تهران – همدان قابل دسترسی است که راه‌های مزبور از طریق دو راه آسفالته در محله‌های لب استخر و سرمزاران(در زبان محلی سَمزارون) به روستا متّصل می‌شوند.

نام

روستا به زبان محلی خیاره خوانده می‌شود. در مورد وجه تسمیه روستا چند نظر وجود دارد:

1. لغت نامه دهخدا واژه خیاره را به عنوان دارای اختیار و مستقل بیان کرده‌است.

2. خیار به مجموعه‌ای از افراد نیک گفته می‌شود. با توجه به اینکه کلمه خُوار در زبان تاتی به معنی نیک می‌باشد و شاید به مرور به خیار تبدیل شده‌است.

3. خیارج به معنای برگزیده شده می‌باشد، که البته اول به نام خیارح بده و بومیان منطقه نیز به همین نام خطابش می‌کنند و در زمان ناصرالدین شاه و ثبت روستاها به خیارج تبدیل شده‌است. !

دیرینگی

در مورد قدمت تاریخی روستا سند مکتوبی در دست نیست. اما با توجه به سفال‌های بدست آمده از تپه قدیمی روستا که دارای نقوش، شکل‌ها و خطوط موازی و افقی و مویی شکل و لعاب‌های آبی رنگ می‌باشد احتمال این که تپه مربوط به زمان اشکانیان باشد را تقویت می‌نماید. روی تپه روستا مسجدی وجود داردکه به قول عامه مردم قبله? آن رو به بیت المقدس بوده و در چند دهه پیش تغییر یافته‌است که این نشان از قدمت روستاست. تکلم مردم روستا به زبان تاتی که از زبان‌های کهن ایران می‌باشد نیز نشانه دیگری بر قدمت روستاست. در آخرین آمار گیری جمعیت روستا 900 نفر اعلام شده‌است. ترکیب جمعیت از نظر طایفه‌ای نیز بدین صورت است: 1. آقا علی اولادها که امروزه آقا علیخانی، علیخانی و آقا علی نامیده می‌شوند و در محله سرمزاران ساکنند. 2. امیر اولادها که امروزه امیری نامیده می‌شوند و در محله سرمزاران ساکنند. 3. سلیمان اولادها که امروزه سلیمانی و سلیمان خانی نامیده می‌شوند و در محله قره باغ ساکنند. 4. هاشم اولادها که امروزه هاشم خانی نامیده می‌شوند و در محله هاشم اولادان ساکنند. 5. میرزا حسین اولادها که امروزه میرزا حسینی نامیده می‌شوند و در محله لب استخر ساکنند. 6. تقی اولادها که امروزه تقی خانی نامیده می‌شوند و در محله لب استخر ساکنند. 7. علیقلی و سایر فامیل‌های محدودتر که در چهار محله روستا پراکنده‌اند.

در 10 شهریور سال 1341 (اول سپتامبر 1962) در شهرستان بویین زهرا زلزله مهیبی رخ داد. در این زلزله 91 روستا به کلی ویران شد. 12200 نفر کشته شدند و بیش از 300 روستا آسیب کلی و جزیی دیدند. روستای خیارج نیز در آن زلزله آسیب دید و تعداد 28 کشته و تعدادی مجروح به خود داشت و بسیاری از خانه‌ها ویران گشتند.

منابع

1. آقا علیخانی، علی محمد، جستاری در زبان و ادبیات تاتی، تهران، رامند، 1383
2. میرزا حسینی، ناصر، پایان نامه تحصیلی با عنوان مونوگرافی روستای خیارج
3. سیمای میراث فرهنگی قزوین، میراث فرهنگی قزوین، 1382
4. چ پ ملویل، تاریخ زمین لرزه‌های ایران، ابوالحسن رده(مترجم)، تاریخ زمین لرزه‌های ایران
5. آل احمد، جلال، تات نشین‌های بلوک زهرا
6. آقا علیخانی، حسن، دفتر شعر (چاپ نشده)

[ جمعه 91/2/29 ] [ 10:5 عصر ] [ هاشم مالکی ] [ نظرات () ]

شعر تاتی3

هنرستان کشاورزی شهدای خیارج

شعر تاتی3

بعد از مدتها این هم یک شعر تاتی[1] دیگر، با لحجه خیارجی[2] تقدیم به دوستان.

نصیحت پدری[3]

ویری مِیا آ وَقتا بوجیل و زارو فَیشه؟

یادت میاد اون وقتا، کوچیک بودی و بچه؟

هر کی موما شما را آندی وَرو مومَیشه؟

هر کی پیش شما میومد، پیش اون میومدی؟

ای خیشی دَ چه نَکّو دلی آندی مِگوشَه؟

یه فامیل داشتی چه خوب بود؟ دلت اونو خیلی میخواست؟

دَدَی مُوشو هر کُوا آندی پَیو مِشَیشه؟

بابات که هر جا میرفت، دنبال اون میرفتی؟

ای روز واشَه بالارِم واتَن وینِم کُوایشَه؟

یه روز گفتش پسرم، بگو ببینم کجائی؟

بشَیشَه پُشتُ پردَه هر چی واشَه نومَیشَه؟

تو رفتی پشت پرده، هر چی صدات کرد نرفتی؟

تَه سَنگی سر شیشه ناف دَدَی واشَه: بومَیشَه؟

تو شیشه رو شکسته بودی، بابات گفت: اومدی؟

سری کِه مون پایَن بِف یواش یواش، بومَیشَه؟

درحالی سرت توی پاهات بود، یواش یواش اومدی؟

واشَه بالام چرا تَه آ وَقت واتِم نومَیشَه؟

گفتش پسرم چرا اون وقت که ترا صدا کردم نیومدی؟

شیشَه گِرون قَیمَتِه اَی کاش آ مَوقَه فَیشَه؟

شیشه قیمتش گرونه، ای کاش اون وقتا (که من شیشه گری می کردم) بودی؟

کورَه یُو آتَش و وا شیشَه گَری مِگَوشَه؟

شیشه گری کوره و آتیش و باد، میخواد

اگر ماجِِِم کَولو بَش چونکِه چِمِن بالایشَه؟

اگر بهت میگم مراقب باش، بخاطر این که پسرمنی

هم هَدَر آبِی پِلِم هم دَستِ خِمنِی بایشَه؟

هم پولم از بین بره، هم که با دستای خونی بیای؟

اِیندی بِزون بالارِم دِلم اِشتَه مِگوشَه؟

اینو بدون پسرم ، دلم تو را میخوادش

چِمِن کِه مِشناسی تَه؟ هاشِمِیمَه کُوایشَه؟

منو که میشناسی تو؟ هاشمم دیگه، کجائی؟[4]

30/7/88 در این روز سرودم[5]

[1] - تاتی زبان مردم بخشی از استان قزوین است، بخشهائی از بوئین زهرا و تاکستان و الموت .

[2] - خیارج از روستاهای بسیار قدیمی ا توابع بوئین زهرا در استان قزوین می باشد.

[3] - در نصیحت میتوان بجای تنبیه از روش معرفی اهمیت کار استفاده کرد.

[4] - مدیر وبلاگ بوی سیب: www.purya.parsiblog.ir

[5] - این شعر را در صف نانوائی سرودم (به این میگن استفادهی بهینه از وقت)

[ یکشنبه 88/8/3 ] [ 6:48 عصر ] [ هاشم مالکی ] [ نظرات () ]

.: Weblog Themes By WeblogSkin :.

درباره وبلاگ

این وبلاگ برای معرفی زبان تاتی و روستای خیارج ایجاد شده و ما سعی داریم آنچه در مورد این روستای تاریخی می‏دانیم در اختیار شما قرار دهیم؛ این روستا با قدمت حدود 3000 ساله در شهرستان بوئین زهرا از توابع استان قزوین قرار دارد،‏ این روستا دارای مشاهیر علمی ادبی بوده و همکنون نیز افراد شاخصی در محافل سیاسی و مذهبی و علمی از این روستا وجود دارند که مایه مباهات است. // حتماً پیام بگذارید تا به موقع از شما تقدیر به عمل آید.... اگر شما هم خیارجی هستید و چیزی در مورد خیارج می دانید با ما تماس بگیرید تا مطلب شما را در این وبلاگ قرار دهیم... خیارج سرای ماست/// دوستانی که عکسهائی از روستای خیارج، فرهنگ و رسوم مردم آنجا دارند، به ایمیل ما ارسال کنند تا در اسرع وقت در وبلاگ قرار بگیرد/ PURYASIN2009@YAHOO.COM

موضوعات وب

خیارج 31

بوئین زهرا 13

تات 8

قزوین 8

کشاورز 7

مالک 6

گیاهان 6

مونو گرافی 6

مونوگرافی 6

جاده ابریشم 6

روستا 5